Η λεγόμενη “προσφυγική κρίση” της Ευρώπης και το “καλοκαίρι της μετανάστευσης” του 2015 προκάλεσαν ένα κύμα δράσεων αλληλεγγύης και εθελοντισμού από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και απλούς πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των ίδιων των μεταναστών και των προσφύγων. Το σχέδιο VAI εμπνεύστηκε από αυτό το κύμα αλληλεγγύης το 2015-16, αλλά ξεδιπλώθηκε εν μέσω της εξασθένισής του. Επιδίωξε να διερευνήσει πώς και γιατί ο εθελοντισμός από, με και για τους μετανάστες μπορεί να σχετίζεται με την ένταξη. Ο γενικός στόχος του έργου ήταν να διερευνήσει καινοτόμες δράσεις που διευκολύνουν την ενεργό συμμετοχή και την κοινωνική ενσωμάτωση. Αυτό προσεγγίστηκε μέσω μιας σταδιακής διαδικασίας 3 πακέτων εργασίας: “Εθνικές έρευνες”, “Ανάπτυξη ικανοτήτων” και “Δημιουργία ευκαιριών εθελοντισμού” – ως εκ τούτου, παραγωγή “καλύτερης γνώσης”, δημιουργία “καλύτερων εργαλείων” και προώθηση “καλύτερης πρακτικής”. Οι εργασίες αυτές αναλήφθηκαν από 10 εταίρους από τον ακαδημαϊκό χώρο, την Κοινωνία των Πολιτών, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τα ΜΜΕ, με έδρα 4 χώρες: Αυστρία, Γερμανία, Ιταλία, Ελλάδα.
ΚΑΛΎΤΕΡΗ ΓΝΏΣΗ. Η μελέτη της VAI ανέδειξε το αρχιπέλαγος των δραστηριοτήτων και την ποικιλία των κινήτρων και των εμπειριών, που διαμορφώνονται σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης ξενοφοβίας. Εντόπισε τις ιδιαίτερες δυναμικές που μπορούν δυνητικά να καταστήσουν τον εθελοντισμό σημαντικό δρόμο προς την ένταξη, υπό συνθήκες που επιτρέπουν την ισότιμη συνύπαρξη, έχοντας επίγνωση των σχέσεων εξουσίας και των κοινωνικών ανισοτήτων. Τα ευρήματα προσδιόρισαν τέτοιες συνθήκες αλλά και δυσκολίες, εντόπισαν βέλτιστες πρακτικές και κατέληξαν σε συστάσεις πολιτικής υπογραμμίζοντας την ανάγκη π.χ. για συνεργασία, συντονισμό, αναγνώριση, εκτίμηση του εθελοντή και απελευθέρωση των προσφύγων από το ρόλο του “θύματος”. Πέρα από τα εθνικά ευρήματα, η μελέτη έδειξε ότι ο εθελοντισμός δεν πρέπει να θεωρείται ως μια οικονομικά αποδοτική λύση κάλυψης κενών σε ένα συρρικνούμενο κράτος πρόνοιας, ούτε ως πανάκεια για την επίλυση σύνθετων προβλημάτων. Θα πρέπει να αναγνωριστούν τα όριά του, καθώς και η ποικιλομορφία του: η έννοια του εθελοντισμού δεν είναι καθολικά νοητή, τα κίνητρα ποικίλλουν σημαντικά, η ενεργός συμμετοχή μπορεί να εξαρτάται από τις συνθήκες των ατόμων και να είναι συμπτωματική, και μπορεί να υπάρχει μια σειρά από μικρά οφέλη, καθώς και κάποια επίδραση. Όσον αφορά το βασικό ερώτημα του έργου, η έρευνα έδειξε πώς ο εθελοντισμός με/από/μεταξύ μεταναστών ανοίγει πολλές νέες σχέσεις που μπορούν να αγκαλιάσουν με νόημα τη διαφορετικότητα, επιτρέποντας έναν αναδυόμενο χώρο “συνάντησης”.
ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ. Η ανάπτυξη ικανοτήτων της VAI είχε διττό στόχο: να βοηθήσει τους μετανάστες εθελοντές να οικοδομήσουν τους εαυτούς τους ως μετανάστες και εθελοντές και να βοηθήσει τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να εμπλέξουν τους μετανάστες σε εθελοντικές δραστηριότητες. Μετά από μια αρχική φάση σχεδιασμού, ξεκίνησαν δραστηριότητες που βασίστηκαν σε βασικά ερευνητικά ευρήματα και περιελάμβαναν τη συνεργατική παραγωγή 3+1 εγγράφων, που βασίστηκαν σε μια ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας με έμφαση στη διεθνή εμπειρία και τις βέλτιστες πρακτικές της εθελοντικής συμμετοχής (μεταναστών). Αυτά αποτελούνταν από ένα εγχειρίδιο προσανατολισμού για τον εθελοντισμό που απευθυνόταν σε οργανώσεις, έναν οδηγό για τους μετανάστες εθελοντές και έναν οδηγό για την κατάρτιση των μεταναστών εθελοντών που συμπληρωνόταν από μια εργαλειοθήκη. Αφού συντάχθηκαν, τα τρία βασικά έγγραφα αναθεωρήθηκαν μέσω μιας συμβουλευτικής διαδικασίας, κατά την οποία πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις ομάδων εστίασης από τους εμπλεκόμενους εταίρους στις τέσσερις χώρες, στις οποίες δοκιμάστηκε και αξιολογήθηκε το περιεχόμενό τους- και βελτιώθηκαν περαιτέρω με βάση τα σχόλια των εταίρων. Το σημαντικότερο αποτέλεσμα της άσκησης δημιουργίας ικανοτήτων ήταν η (παροχή των μέσων και εργαλείων ώστε) να ενισχυθούν τόσο οι εθελοντικές οργανώσεις όσο και οι υποψήφιοι μετανάστες εθελοντές και, ως εκ τούτου, να ενισχυθεί η συμμετοχή των μεταναστών σε εθελοντικές ομάδες. Οι οδηγοί διαδόθηκαν εκτενώς μέσω των δραστηριοτήτων δικτύωσης του Πακέτου Εργασίας 3 και χρησιμοποιήθηκαν ή κυκλοφόρησαν κατά τη διάρκεια (των περισσότερων) πιλοτικών δράσεων, λαμβάνοντας πολύ θετικά σχόλια, ιδίως από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που εργάζονται με μετανάστες και πρόσφυγες.
ΚΑΛΎΤΕΡΗ ΠΡΑΚΤΙΚΉ. Το VAI είχε ως στόχο την ενθάρρυνση των ορθών πρακτικών και την υποστήριξη των μεταναστών στον εθελοντισμό και προσπάθησε να το επιτύχει αυτό με τη διερεύνηση και τον πειραματισμό με καινοτόμες δράσεις. Η δικτύωση ήταν απαραίτητη σε αυτή τη διαδικασία και οι εταίροι δημιούργησαν τοπικά δίκτυα, τα οποία βοήθησαν σε μια σειρά από πιλοτικές δράσεις: από στρογγυλές τράπεζες/εργαστήρια έως κατάρτιση και συμμετοχή (μεταναστών) εθελοντών, ένα βίντεο από τα παρασκήνια που προωθεί την κοινωνική συμμετοχή μέσω των τεχνών, ένα εργαστήριο για την ενδυνάμωση των γυναικών στα μέσα ενημέρωσης που παρήγαγε μια ραδιοφωνική εκπομπή. Οι πιλοτικές δράσεις παρείχαν ένα χώρο για προβληματισμό σχετικά με τις μαθησιακές, ανταποδοτικές, δημιουργικές και κοινωνικές δυνατότητες που προσφέρει η συμμετοχή με άλλους και η προσφορά βοήθειας. Πρώτον, με τον προβληματισμό σχετικά με την εμπειρία των εθελοντικών οργανώσεων και ενός ποικίλου φάσματος άλλων ενδιαφερομένων. Δεύτερον, με την ανάδειξη βέλτιστων πρακτικών, αλλά και προκλήσεων στη συμμετοχή μεταναστών εθελοντών και τη διερεύνηση καινοτόμων δυνατοτήτων για καλύτερη προβολή και συνεργασία. Τρίτον, προβάλλοντας τις προοπτικές των ίδιων των μεταναστών εθελοντών, τα κίνητρά τους αλλά και τις ικανότητες και τις ανάγκες τους. Τέλος, με την προώθηση του εθελοντισμού και της αλληλεγγύης ως κοινωνικό πλαίσιο που φέρνει κοντά μετανάστες και γηγενείς κάτω από ένα κοινό πλαίσιο και με ίσους όρους.
Συμπερασματικά, η VAI πέτυχε “καλύτερη” γνώση, εργαλεία και πρακτική σε:
- αναδεικνύοντας την ποικιλομορφία των εθελοντικών δραστηριοτήτων και την ποικιλία των κινήτρων, σημειώνοντας τις αντιφάσεις & τα όριά τους & υπογραμμίζοντας ότι ο εθελοντισμός ανοίγει πολλές νέες σχέσεις,
- παρέχοντας τα μέσα/εργαλεία για την ενίσχυση τόσο των εθελοντικών οργανώσεων όσο και των υποψήφιων μεταναστών εθελοντών, ενισχύοντας έτσι τη συμμετοχή των μεταναστών,
- προωθώντας τον εθελοντισμό και την αλληλεγγύη ως κοινωνικό πλαίσιο που φέρνει κοντά μετανάστες και γηγενείς κάτω από ένα κοινό πλαίσιο και με ίσους όρους.
Οι δραστηριότητες των εταίρων του VAI όχι μόνο προσέγγισαν σημαντικό αριθμό ενδιαφερομένων, αλλά κατάφεραν επίσης να εμπλέξουν ορισμένους στη συζήτηση των γνώσεων που προέκυψαν από τη μελέτη, στη δοκιμή των εργαλείων που παρήχθησαν, ως συμμετέχοντες σε πιλοτικές δράσεις, ως κόμβοι για τη διάδοση των αποτελεσμάτων του έργου. Το εύρος και το βάθος των δικτύων που δημιουργήθηκαν/ενεργοποιήθηκαν αποτέλεσαν σημαντική προστιθέμενη αξία του VAI και σε ορισμένες περιπτώσεις οδήγησαν σε δραστηριότητες παρακολούθησης, διαρκή εταιρική σχέση και νέες συνέργειες.
Συνολικά, το VAI αποτέλεσε μια σημαντική ευκαιρία για την έρευνα/τον προβληματισμό σχετικά με τις έννοιες/πρακτικές της αλληλεγγύης, του αλτρουισμού, της βοήθειας, της προσφοράς κ.λπ. μέσα από το πρίσμα του εθελοντισμού. Ξεκίνησε με στόχο την προώθηση νέων ρυθμίσεων του εθελοντισμού μεταξύ των μεταναστών, την άρση των εμποδίων και την αξιοποίηση των διευκολυντών της κοινωνικής ένταξης. Κατάφερε να υποστηρίξει ενεργά τόσο τις εθελοντικές οργανώσεις όσο και τους μετανάστες εθελοντές, συγκεντρώνοντας εμπειρίες και γνώσεις με δομημένο τρόπο. Στοχεύει επίσης στην ενίσχυση των δικτύων και της ανταλλαγής γνώσεων στον τομέα του εθελοντισμού των μεταναστών και το πέτυχε με αμοιβαία επωφελή τρόπο. Το VAI εντόπισε καινοτόμες πρακτικές αλλά και προκλήσεις και εξέφρασε τις προοπτικές των ίδιων των μεταναστών εθελοντών, τα κίνητρά τους αλλά και τις ικανότητες και τις ανάγκες τους. Ταυτόχρονα, προσέγγισε ενεργά ποικίλα ακροατήρια και προώθησε τον εθελοντισμό και την αλληλεγγύη ως κοινωνικό πλαίσιο που φέρνει κοντά μετανάστες και γηγενείς κάτω από ένα κοινό πλαίσιο και με ίσους όρους.
